Turan Sözcüsü Detayı

Sınıflardaki Sessiz Köprüler: Z ve Alfa Kuşaklarının Ritmiyle Buluşmak

Hayatın ritmi değişti. Bir zamanlar tebeşirin tahtaya sürtünüşüyle ölçülen saniyeler, şimdi bir tıkla akıp gidiyor. Bizler –X veya Y kuşağı öğretmenler olarak– kütüphanelerde saatlerce kitap karıştırıp mektup bekleyen bir nesildik. Z kuşağı (1997-2012 arası doğanlar) ve Alfa kuşağı (2013 sonrası doğanlar) öğrencilerimiz ise dijital dünyanın yerlileri. Aynı anda üç ekranda sohbet ederken video izliyor, bildirimler arasında zıplıyor, 15 saniyede bir dünya tüketiyor. Z kuşağı sosyal medya ve çoklu işlerle yoğrulmuş; Alfa ise yapay zekâ, sanal gerçeklik ve oyunlaştırılmış öğrenmeyle büyüyor.

İşte bu radikal değişim, kültür ve dil çatışmasını doğuruyor. Geleneksel öğretme anlayışımız –uzun dersler, otorite odaklı disiplin– onların hızlı, görsel ve kişiselleştirilmiş öğrenme ritmine uymuyor. Anlamadığımız her an aramızdaki uçurum derinleşiyor. Ve o uçurum, bir neslin geleceğini yutuyor. Elbette, biz dijital göçmenler de bu hızlı dönüşüm ve değişen disiplin anlayışıyla mücadele ediyoruz; kendi ritmimizden vazgeçmek zorlu bir süreç.

Bir sınıfta sessizlik çöktüğünde ne hissedersiniz? Z veya Alfa kuşağından bir öğrenci soruya cevap vermiyor, gözlerini yere indiriyor. İlk akla gelen: “Meydan okuma mı? Tembellik mi?” Hayır. Bu, kuşak ritimlerimizin çarpıştığı o ince çatlağın sesi.

Peki bu sessizlik ne anlama geliyor? Bu noktada, psikoloji bize “uyum” ve “konuşma” yöneliminden söz ediyor. Türkiye’de eğitim uyumu kutsuyor: sıralı, sessiz, sınav odaklı. Konuşma alanı ise daracık. Z kuşağı “doğru cevap” vermeye şartlanıyor, ama kendi fikrini –sosyal medyadaki gibi özgürce– söylemeye cesaret edemiyor. Alfa kuşağı daha da ileri gidiyor: anlık geri bildirim ve etkileşimli içerik bekliyor. Geleneksel sınav yerine görev tabanlı öğrenme ve başarı rozetleri onların diline daha yakın. Geleneksel dilimiz onlara yabancı geliyor. Sonuçta duyulmadığını hisseden bir nesil sessizliğe gömülüyor. Ve o sessizlik, bazen bir ömür boyu süren bir yalnızlığa dönüşüyor.

Bir lisede yaşanan olay bunu netleştiriyor. Sınıfın en sessiz öğrencisi –muhtemelen Z kuşağından– ödevini getirmemişti. Öğretmen alışkanlıkla sordu: “Neden getirmedin?” Ton sert, bakış suçlayıcı. Çocuk: “Bilmiyorum.” Ertesi gün aynı soru, farklı bir tonda: “Bir şey mi oldu? Anlatmak istersen buradayım.” Çocuk ağlamaya başladı. Annesi hastaymış, evde bakım yükü omuzlarındaymış. O ödev “önemsiz” değil, imkânsızdı.

İşte tam burada dilin gücü ortaya çıkıyor: aynı soru, farklı bir tonda sorulduğunda suçlama olmaktan çıkıp empati köprüsüne dönüşüyor. Z veya Alfa kuşağı öğrencisi için sert bir “Neden konuşmuyorsun?” kültürel bir uyumsuzluk yaratır. Suçlama sessizliği daha da koyulaştırır; çünkü onların dilinde empati ve hız ön planda.

Bu gerçeğin ışığında; bir cümle her şeyi değiştirebilir:

❌ “Hemen sus ve dinle!” ✅ “Şimdi herkesin dikkatini buraya çekiyorum, çünkü bu konuyu gerçekten anlamanızı istiyorum – sizin başarınız benim için önemli.”

Bu tek cümle emri köprüye çevirir, kuşak farkını kapatır. Gong ve arkadaşlarının 2023 araştırması bunu doğruluyor: öğretmenin dili sınıf iklimini ve öğrenme katılımını doğrudan etkiliyor. Empati dolu bir cümle öğrencinin stres hormonunu düşürüyor, kapıyı aralıyor –Z kuşağının çoklu işlerine, Alfa’nın kısa dikkat sürelerine uyum sağlıyor. Bunun için uzun dersleri mikro öğrenme parçalarına bölmek, görselliği ve interaktif içeriği artırmak gerekiyor. “Ben seni duymak istiyorum” demek bir çocuğun hayatında unutulmaz bir iz bırakabilir. Belki de o cümle, yıllarca “değersiz” hisseden bir gencin ilk “görülüyorum” anı olur.

Dijital çağın öğretmenleri olarak bir kavşaktayız. Disiplin mi, bağ mı? Hayır, denge. Disiplin olmadan öğretim, bağ olmadan öğrenme olmaz. Z ve Alfa kuşaklarının kültürünü –hızlı, görsel, işbirlikçi– tehdit olarak değil, çağımızın yeni anlatım biçimi olarak gördüğümüzde denge kurulur.

Bir öğrenci başını sıraya koyduğunda –öfkeli, yorgun, evde fırtına kopmuş– biz yoklama alıyor, formül yazıyoruz. Oysa tek bir cümle yeter: “Hazır olduğunda seni dinleyebilirim.” Bu, o günün kaderini değiştirebilir. Çünkü onların dilinde sabır ve kişiselleştirme anahtar. Öğretmenin dili müfredattan daha kalıcıdır. Çocuk on yıl sonra trigonometriyi unutur; ama “Biri beni gerçekten duydu” hissini unutmaz.

Anadolu’da bir köy okulunda “sessizlik köşesi” uygulaması başlatıldı. Konuşmak istemeyen Z veya Alfa kuşağı çocuk oraya gidip kart yazıyor: “Bugün yorgunum”, “Annemle tartıştık”. Öğretmen kartları okuyor, birebir görüşüyor. Bir ay sonra sınıfın en “sorunlu” öğrencisi ilk kez gönüllü söz aldı. Sessizlik ceza olmaktan çıktı; iletişim aracına dönüştü –tıpkı onların dijital dünyasındaki gibi esnek.

Eğitim bilgi aktarımı değil; kuşakları duymak, görmek, anlamaktır. Sessizlikleri köprüye çevirdiğimizde sınıflarımız güçlenir. Sessizliği empatiyle karşılamak, geleceğe atılan en büyük adımdır. Köprüler yıkılmaz, çünkü anlam üzerine kurulur. Belki yarın bir sınıfta bu değişimi başlatmak size düşer. Bir cümleyle. Bir bakışla. Bir sessizliği anlamayla. Çünkü o sessiz Z veya Alfa kuşağı çocuk yarının lideri, sanatçısı, mucidi olabilir. Onun sesini duymak sadece bir ders değil; bir sorumluluk.

Siz de bir köprü kurmaya hazır mısınız?

Ahmet USTA